Στις κορυφογραμμές της ταπείνωσης
«Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ»
Με τη δύναμη του Πανάγαθου Θεού εισερχόμαστε στο ευλογημένο στάδιο του Τριωδίου, το οποίο αποτελεί ευκαιρία πνευματικού ανεφοδιασμού και ψυχικής μεταρσίωσης. Συνιστά την πιο ισχυρή πρόκληση για να εγκολπωθούμε στη ζωή μας βασικές πνευματικές αρετές και να αποκομίσουμε πλούσια εν Χριστώ καρποφορία. Ειδικότερα, τη σημαντική αυτή περίοδο του Τριωδίου την ανοίγει η Εκκλησία μας με λατρευτικές ανατάσεις που εκτοξεύουν τον άνθρωπο σε αναβάσεις πνευματικής ωφέλειας και καλλιέργειας. Άξονας βασικότατος γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η πνευματική ζωή είναι η μετάνοια του ανθρώπου, η οποία περνά μέσα από την αρετή της ταπεινοφροσύνης και την απόταξη της κακίας του εγωισμού.
Η εμβέλεια της παραβολής
Η σημερινή πρώτη Κυριακή του Τριωδίου ονομάζεται του Τελώνου και του Φαρισαίου από την ομώνυμη παραβολή. Θέλει ακριβώς να στείλει ξεκάθαρο το μήνυμα ότι η πνευματική πορεία που διακλαδώνεται μέσα από τη μετάνοια περνά από το κανάλι της συναίσθησης της αμαρτωλότητάς μας.
Ο Φαρισαίος της παραβολής ήταν, ο κατά τα άλλα, «θρησκευτικός» και «ενάρετος» άνθρωπος της εποχής του. Εφάρμοζε τις εντολές του Θεού, αλλά μόνο εξωτερικά, τυπικά και επιφανειακά. Η θρησκευτικότητά του ήταν μια αποθέωση της τυπολατρίας. Η προσευχή του δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια στείρα επίδειξη ικανοτήτων και κατορθωμάτων, για τα οποία και καμάρωνε τον εαυτό του. Και ακριβώς, αυτός ο εγκλωβισμός στον εαυτό του δεν του επέτρεπε να κοιτάξει καθαρά κανένα άλλο. Η υπερηφάνεια του τόν μετέβαλε σε μια εσωτερικά διχασμένη και δυστυχισμένη ύπαρξη. Δυστυχώς και ο κόσμος σήμερα εναρμονίζεται εν πολλοίς με την παθογένεια του Φαρισαίου, με όλες τις παρενέργειες του που βιώνουμε με τόσο οδυνηρό τρόπο.
Η σωτήρια διέξοδος
Πώς μπορεί όμως ο άνθρωπος να αποφύγει τις πιο πάνω παγίδες; Ακριβώς, με τη στάση του Τελώνη η Εκκλησία μάς βοηθά να εξέλθουμε από αυτό τον φαύλο κύκλο και τα φοβερά αδιέξοδα της ζωής. Ο Τελώνης συναισθανόταν την αμαρτωλότητά του. Για την κατάντια του όμως αυτή μεμφόταν μόνο τον εαυτό του. Παρά την αμαρτωλότητά του όμως αναγνώριζε την παρουσία του Θεού μέσα από τους άλλους ανθρώπους. Η σωτήρια ελπίδα που εμφιλοχωρούσε στην καρδιά του ήταν η συμπάθεια, το έλεος, η αγάπη και η συγχώρηση του Θεού. Γι’ αυτό, εκείνο που έβγαινε μέσα από το στόμα του δεν ήταν λόγος εγωιστικός, αλλά λόγος ταπείνωσης: «ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ».
Βλέπουμε ακριβώς μέσα από το πρόσωπο του Τελώνη ν’ αποκαλύπτεται ένα μεγάλο θαύμα που είχε συντελεσθεί στο βάθος της ψυχής του. Είχε εγκολπωθεί την υψοποιό αρετή της ταπεινοφροσύνης. «Στολή της θεότητος εστίν η ταπεινοφροσύνη», τονίζουν οι Πατέρες της Εκκλησίας μας. Η ταπείνωση είναι τελικά το θεμέλιο της μετάνοιας που προβάλλει σαν κύριο στοιχείο της πνευματικής ζωής που ξανοίγεται μπροστά μας την περίοδο του Τριωδίου.
Αγαπητοί αδελφοί, ο υπερήφανος Φαρισαίος, που η περίπτωσή του αποτυπώνεται με διάφορες μορφές σε όλες τις εποχές, αναγκάζεται να προσγειωθεί οδυνηρά γιατί εξαρτά την ύπαρξή του μόνο από τις επιδοκιμασίες, τα χειροκροτήματα και τις επευφημίες των άλλων ανθρώπων. Η Εκκλησία πολύ σοφά μάς προτρέπει ν’ ακολουθήσουμε το παράδειγμα του Τελώνη: «Φαρισαίου φύγωμεν υψηγορίαν και τελώνου μάθωμεν το ταπεινόν εν στεναγμοίς, προς τον Σωτήρα κραυγάζοντες «ίλαθι μόνε ημίν ευδιάλλακτε». Το δρόμο της ταπείνωσης βάδισαν και όλες οι άγιες μορφές της Εκκλησίας μας, οι οποίες με τη ζωή και το παράδειγμά τους πάτησαν τις πιο ψηλές πνευματικές κορυφογραμμές. Τέτοια ήταν και η μορφή του Τρύφωνα του μάρτυρα, του οποίου τη μνήμη τιμά σήμερα η Εκκλησία μας. Τον παρακαλούμε να πρεσβεύει υπέρ ημών προς τον Πανάγαθο Θεό και να αξιωθούμε και εμείς μιας τέτοιας ευλογημένης πορείας, με φόντο την ταπείνωση και τη μετάνοια. Γένοιτο.
Η είσοδος στην περίοδο του Τριωδίου σπρώχνει τον άνθρωπο να εγκολπωθεί την άσκηση, τη μετάνοια και κυρίως την ταπείνωση, ως τρόπο ζωής. Η Εκκλησία απευθύνει πρόσκληση για να περάσουμε από τις πνευματικές εκείνες βαθμίδες που οδηγούν στην ένωσή μας με τον Θεό. Τα αναγνώσματα, η υμνολογία και όλες οι λατρευτικές ακολουθίες της περιόδου, είναι εναρμονισμένες με το κατανυκτικό κλίμα των ημερών και με τις πνευματικές ανατάσεις, που προβάλλουν ως βίωμα και εμπειρία αληθινής ζωής.
Πολύ διδακτική είναι ως προς τα μηνύματα και τα νοήματά της, η σημερινή πρώτη Κυριακή του Τριωδίου, η οποία ονομάζεται του Τελώνου και του Φαρισαίου, από τη γνωστή ευαγγελική περικοπή. Θέλει ακριβώς να μας δείξει ότι η πνευματική πορεία του ανθρώπου περνά μέσα από το ταπεινό φρόνημα, από την αίσθηση της αμαρτωλότητάς του. Γκρεμίζει τους μηχανισμούς της υπερηφάνειας, την περιστροφή γύρω από το εγώ και την αυτοαξία του ανθρώπου. Οι καταστάσεις αυτές, δηλαδή από τη μια η υψοποιός ταπείνωση και από την άλλη η υπερηφάνεια και η εγωκεντρικότητα, βρίσκουν την έκφρασή τους στα πρόσωπα του Τελώνη και του Φαρισαίου, όπως αυτά ξεπροβάλλουν μέσα από τη γνωστή διήγηση.
Το αυτοείδωλο
Η περίπτωση του Φαρισαίου αποτελεί καθρέφτη των ανθρώπων εκείνων οι οποίοι προσπαθούν να συζεύξουν την επιφανειακή θρησκευτικότητα με τους μανδύες της υποκρισίας. Είναι η χειρότερη συνταγή που οδηγεί τον άνθρωπο στην καταστροφή και στην απώλεια. Πρόκειται για εκείνους που επιλέγουν να εφαρμόζουν τις εντολές του Θεού με ένα εξωτερικό και τυπικό τρόπο, αφήνοντας σ την καρδιά τους να ριζοβολούν τα ζιζάνια της σκληροκαρδίας και της έπαρσης. Σ’ αυτή την κατάσταση , ο άνθρωπος βλέπει τα πάντα ως ικανότητες δικές του, διαχωρίζοντας τον εαυτό του από τους άλλους. Στην πραγματικότητα, φυλακίζει τον εαυτό του στον εγωισμό και την υπερηφάνεια. Τόση είναι η διαστροφή που βιώνει και η αλαζονεία που τον κυριεύει, ώστε κάνει τα πάντα προκειμένου να εξασφαλίζει τα χειροκροτήματα και την επιβράβευση των άλλων. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι τους περιφρονεί και τους απορρίπτει με τον εγωισμό του. Σ’ αυτή την φάση ή καλύτερα την αντίφασή του, ο άνθρωπος από «εικόνα του Θεού» αφήνει τον εαυτό του να μετατρέπεται σε μια διχασμένη και δυστυχισμένη προσωπικότητα.
Δυστυχώς και στις μέρες μας, βιώνουμε ένα διαβρωμένο πολιτισμό που προάγει και αποθεώνει την υπερηφάνεια και την αυτάρκεια του Φαρισαίου. Σήμερα ο άνθρωπος οικοδομεί και οργανώνει τη ζωή του στην αλαζονεία, στήνει σύγχρονους «πύργους της Βαβέλ», ειδωλοποιεί τα πάντα και κυρίως εξορίζει από τη ζωή του την παρουσία και την χάρη του Θεού. Ανήγαγε την ύλη σε αυτοαξία και με την οικονομική σήμερα κρίση βλέπει όλα να έχουν γκρεμισθεί και ο ίδιος να βυθίζεται στην απόγνωση και την απελπισία. Μέσα ακριβώς από την έπαρσή, μετέτρεψε τη ζωή του σε εφιάλτη και την άφησε εντελώς αποψιλωμένη από την χαρά, την ελπίδα και την αισιοδοξία.
Η ταπείνωση
Το πώς ο άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει τον φαύλο κύκλο που με τα έργα του ο ίδιος εξέθρεψε και να υπερβεί τα φοβερά αδιέξοδα της ζωής του, μάς το δείχνει ο δρόμος που ακολούθησε ο Τελώνης. Είχε την αίσθηση της αμαρτωλότητάς του και αυτό που τον διέκρινε ήταν η αναγνώριση της αποκοπής του από τον Θεό και τους συνανθρώπους του. Για τον ξεπεσμό του αυτό, δεν καθιστούσε οποιοδήποτε άλλο υπεύθυνο παρά μόνο τον εαυτό του.
Ωστόσο, ο Τελώνης παρά την αμαρτωλή ζωή του, το ταπεινό φρόνημα που εγκολπώθηκε στη ζωή του τον απογειώνει σε δυσθεώρητα πνευματικά ύψη. Ανεβαίνει τόσο ψηλά που προβάλλεται ως πρότυπο ζωής από την Εκκλησία. Αναγνώριζε την παρουσία του Θεού μέσα από τους άλλους ανθρώπους. Τους αντίκριζε πραγματικά ως «εικόνες του Θεού». Γι’ αυτό και όταν τους αδικούσε έβλεπε τις ενέργειές του να συνιστούν προσβολή στη θεία αγάπη. Αυτό που άρδευε ευλογημένα την καρδιά του ήταν η συμπάθεια, το έλεος, η αγάπη και η συγχώρηση του Θεού. Γι’ αυτό και δεν παρέλειπε να λέει: «Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ». Είναι πραγματικά εδώ που στο πρόσωπο του Τελώνη αποκαλύπτεται ένα μεγάλο θαύμα που μπορεί να συντελεστεί στον καθένα που θα θελήσει ν’ ακολουθήσει τη δική του πορεία. Εγκολπώθηκε την υψοποιό αρετή της ταπεινοφροσύνης. Οι Πατέρες της Εκκλησίας τονίζουν πολύ χαρακτηριστικά: «Στολή της θεότητος εστίν η ταπεινοφροσύνη». Άλλωστε και η δόξα του Θεού αποκαλύπτεται στην ταπείνωσή του.
Αγαπητοί αδελφοί, όταν αφήνουμε τον εαυτό μας να είναι δεκτικός στην χάρη του Θεού, τότε ο καρπός που γεννάται μέσα μας είναι η πραότητα και η ταπείνωση. Ιδιαίτερα η αρετή της ταπείνωσης που τόσο εξυμνείται από την πατερική γραμματεία, αποτελεί το θεμέλιο όλων των άλλων αρετών και κυρίως τη βάση στην οποία μπορεί να στηρίζεται ο άνθρωπος για να περάσει από τους σταθμούς της μεγάλης αυτής πνευματικής περιόδου του Τριωδίου. Άς μην λησμονούμε, λοιπόν, ότι «ο ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται και ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται».
Χριστάκης Ευσταθίου, θεολόγος
Αναδημοσίευση από: Εκκλησία της Κύπρου
